Doğum günleri: Vehbi Koç, Deniz Baykal

Bugün 20 Temmuz. Vehbi Koç ve Deniz Baykal'ın doğum günü. BRT Yayın Grubu olarak Vehbi Koç'a ve Deniz Baykal'a rahmet diliyoruz. Vehbi Koç kimdir? Bugün, iş dünyasının duayeni Vehbi Koç’un doğduğu günü. İşte hayatı ilklerle, başarılarla dolu Vehbi Koç’un 95 yıllık yaşam öyküsü
“Ankaralıyım. Aile şeceremden anlaşıldığına göre ana tarafımdan 600, baba tarafımdan da 250 yıllık Ankaralı bir aileden geliyorum” diyor Vehbi Koç anılarında. 1901’de Ankara Keçiören’deki Çoraklık semtinde bulunan yazlık evlerinde doğmuş. Hangi gün doğduğunu bilmiyor. Annesi Fatma Hanım’a sormuş, yanıt gayet açık: “Üzüme alaca düştüğü zaman.” Yıllar sonra çocuklarıyla, Ankara’da üzümlere alacanın temmuz ayı gibi düştüğünü hesaplayıp doğum gününü 20 Temmuz’da kutlamaya başlamışlar. 2 kız kardeşi var Koç’un, Zehra Kütükçü ve Hüsniye Aktar. 1874’te doğan babası Koçzade Hacı Mustafa Efendi 1928’de vefat etmiş, annesi Fatma Koç ise 1963’te… Vehbi Koç 1927’de 26 yaşındayken Ankaralı tüccar Sadullah Aktar Bey’in kızı Sadberk Hanım’la evlendi. Önce kızı Semahat, ardından oğlu Rahmi, sonra kızları Sevgi ve Suna doğdu.

ÇOCUKLUĞU
Çocukluğunun geçtiği yıllarda elektrik, su hatta kömür sobası bile yok. O yılları Koç şöyle anlatıyor: “Ders çalışmak, kitap okumak, hesap yapmak için 8 numaralı lambayı yakardık. Misafir geldiği zaman da 14 numaralı lamba veya lüks…” Birkaç oda olmasına rağmen masraf olmasın diye aynı odada yemek yiyip yine orada yatarlarmış. O yılların en büyük eğlencesiyse evlenme ve sünnet düğünleri… Ama o sünnet olduğu zaman hiç tören yapılmaz. Babası hediye olarak eşek alır. Çocukluğunda en unutamadığı olaylardan biri de İkinci Meşrutiyet’in ilanıdır. Hükümet Meydanı’nda efelerin oynadığı ve bir hafta süren şenliklerin yaşandığı o günler…
ÖĞRENİMİ
5 yaşında “Topal Hocanın Mektebi” denilen mahalle okuluna gider. “Bu mahalle okulları, Atatürk devri başlar başlamaz Ankara’da tarihe karıştı” diyen Koç’u mahalle okulundan sonra kiralık bir evde eğitim veren ilkokula verirler. Okulda Dr. Talat Vasfi Öz ve Tahsin Mermerci ile birinci olmak İçin yarışır. Bazı yıllar o, bazı yıllar da diğerleri birinci olur. İlkokulu birinci bitirdikten sonra Ankara’da Taş Mektep adında idadi okuluna devam eder. Bu şimdiki liselerin karşılığı… Lise yılları da sınıf birincilikleri ve ikincilikleriyle geçer. Vehbi Koç, okuldaki başarısına rağmen iş hayatına atılmak için tasdiknamesini alır, ayrılır.
“Zorunlu harcamalar dışında bütün kazançlarımı yeni yatırımlar için kullandım. İşleri geliştirmenin başlıca sırrı budur.”
İŞ HAYATI
1917
1917’de 16 yaşında babasıyla Ankara’da, Karaoğlan Çarşısı’nda 120 lira sermayeli Koçzade Hacı Mustafa Rahmi adında bir bakkal açarlar. Bakkaldaki ilk ürünler; ayakkabı lastiği, şeker, zeytin, makarna, kaşar… Türk sanayiinin öncülerinden Vehbi Koç’un iş hayatı işte böyle başlar…

1926
1926 yılında babasının ticarethanesini devralır. Böylece Koçzade Ahmet Vehbi firması kurulur. Bir yandan ticaretle uğraşırken, diğer yandan Ford ve Standart Oil gibi yabancı şirketlerin Türkiye temsilciliklerini alarak işlerini büyütür.
Ankara Numune Hastanesi
1938
Daha sonra taahhüt işlerine girer. İlk büyük taahhüt işi, Ankara Numune Hastanesi. İşlerini hızla büyüten Vehbi Koç, şirketin tüm sorumluluğunu paylaşmak üzere 1938’de müesseseleşme yolunda adım atarak 300 bin TL sermayeyle İstanbul’da Koç Ticaret A.Ş.’yi kurar.
SANAYİ YATIRIMLARI
1950’li yıllarda Koç, sanayide ciddi adımlar atarak, bazı ithal mallarını üretmek için yerli sanayi yatırımlarına da girer. Otomotiv, beyaz eşya, radyatör, elektronik cihazlar, mensucat, kibrit ve benzeri birçok ürün için yerli üretimde adımlar atar.
Arçelik, Aygaz, Tat, Türk Traktör
1948
1948’de, General Electric’i Türkiye’de ampul fabrikası kurmaya ikna ede Koç, ortak yatırıma girdi; fabrika 1952’de üretime başladı.
1954
1954’te Türk otomotiv sanayiinin ilk kuruluşu olan Türk Traktör üretime geçti. Türk Demir Döküm Fabrikası açıldı.
1955
Arçelik üretime başladı.

1961
Aygaz faaliyete geçti.
1963 Türkiye’nin ilk holdingi
Sanayi şirketlerinin sayısı giderek artınca Vehbi Koç bunları bir merkezden yönlendirmek ve en iyi kaynak tahsisini yapmak için 1963’te Türkiye’nin ilk holdingi olan Koç Holding’i kurdu.
1966
‘Anadol’ yollara çıktı
Holding kurulduktan sonra da yeni şirketler birbirini takip etti. 1966’da Anadol marka otomobiller Anadolu yollarına çıktı.


1967
Tat Domates Salçası Fabrikası kuruldu.
Vehbi Koç ve Fiat yöneticileri… En sağda Rahmi Koç.

1968 Tofaş ve Ram kuruldu
Türk otomotiv sanayiinde önemli bir adım atıldı ve Fiat İle ortak Tofaş kuruldu. Tofaş 1971’de, ismini Sultan Murat’tan alan Murat marka otomobillerin üretimine başladı. 1970’te Türkiye’nin ilk ihracatçı sermaye şirketi olan Ram faaliyete geçti.

Vefatının ardından iki söz
Sakıp Sabancı
“O bir üniversiteydi. Ben ondan çok şeyler öğrendim, çok ders aldım. Ufak tefek rekabetimiz olurdu ama medeni ölçüler içinde olurdu. Vehbi Koç gibiler çoğalırsa, bu memleket çok ileriye gider.”

Bülent Eczacıbaşı
Önder girişimci ve örnek yurttaş Vehbi Koç’u kaybetmenin derin üzüntüsü içindeyiz. Türkiye’de sanayileşmenin öncüsü Vehbi Koç, girişimlerini kurumsallaştırarak gelecek kuşaklara aktarmıştır.”


VEHBİ KOÇ’UN SOSYAL ALANDAKİ GİRİŞİMLERİ
Vehbi Koç Öğrenci Yurdu (1946)
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Vehbi Koç Göz Bankası (1963)
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Enstitüsü (1964)
Türk Eğitim Vakfı (1967)
ODTÜ Vehbi Koç Öğrenci Yurdu (1968)

1969 Sosyal hizmetlere ağırlık verdi
Vehbi Koç, zamanla holdingin yönetimini profesyonellere devrederek vakıf hizmetlerine ağırlık verir. Yüksek öğrenim gençlerine burs sağlamak amacıyla Türk Eğitim Vakfı’nın kuruluşuna öncülük eder. 1969’da eğitim, sağlık ve kültür alanında faaliyet göstermek üzere Vehbi Koç Vakfı’nı kurar, vakıf birçok kültür, sağlık, eğitim projesi gerçekleştirir…
1976 Üniversite, lise, kütüphane, müze…
1976’da, Taksim’de bulunan Atatürk Kitaplığı’nı İstanbul Belediyesi’ne armağan eder.
1980
Merhume eşi Sadberk Hanım’ın anısına, Türkiye’nin ilk ciddi özel müzesi olan Sadberk Hanım Müzesi kurulur.
1987
Yabancı dilde eğitim veren Vehbi Koç Vakfı Koç Özel Lisesi açılır.

1993
Koç Üniversitesi eğitime başlar.

Gandhi plaket verdi
1987’de Milletlerarası Ticaret Odası Vehbi Koç’u “Yılın İşadamı” ilan eder. Plaketi, eski Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi verir. Ödülü aldıktan sonra “Her şeyimi, bana yaptıklarımı gerçekleştirme imkânı veren güzel ülkeme borçluyum” der.
Kitap yazdı
Vehbi Koç, tecrübelerini gelecek nesillere aktarmak için kitap da yazdı. 1973’te ‘Hayat Hikâyem’ ve 1987’de ‘Hatıralarım, Görüşlerim, Öğütlerim’ isimli iki kitabı yayımlandı. Deniz Baykal kimdir? Deniz Baykal, 20 Temmuz 1938, Antalya, Türk avukat, siyasetçi ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) eski genel başkanı. Babası Hüseyin Hilmi Bey, annesi ise Feride Hanım'dır. 1952 yılında Antalya Atatürk Ortaokulundan, 1955 yılında Antalya Lisesi'nden mezun oldu. 1959 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne 1960 yılında asistan olarak girdi. 1963'te doktora çalışmalarını tamamladıktan sonra iki yıl Rockefeller Foundation bursu ile ABD'de kaldı ve Columbia Üniversitesi ile Berkeley Üniversitesi'nde çalışmalarını sürdürdü. Siyasetle, 1960'lı yıllara doğru öğrenci hareketlerine katılmakla tanışan Baykal, CHP'nin 1965 genel seçimlerindeki yenilgisini analiz ettiği ve daha sonra doçentlik tezine dayanak olacak olan raporla CHP yönetiminin dikkatini çekti.Doçent olduğu yıl 1968'de CHP'ye girerek siyasal yaşama atıldı. 14 Ekim 1973'te yapılan genel seçimlerde 185 milletvekili kazanarak birinci olan Cumhuriyet Halk Partisi'nden Antalya milletvekili seçildi. Seçimlerden sonra 1974'te Bülent Ecevit başbakanlığında kurulan CHP-MSP koalisyon hükümetinden Maliye Bakanı oldu. 1978'de kurulan 3. Ecevit hükümetinde ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yaptı. Deniz Baykal bu dönemde CHP parti meclisi ve merkez yürütme kurulu, genel sekreter yardımcılığı görevlerinde bulundu. 1979 Ekim ara seçimlerinden sonra toplanan olağanüstü CHP kurultayında parti yönetimini ağır bir şekilde eleştirdi. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra bir süre Ankara'da Ordu Dil Okulu'nda gözetim altında tutuldu. 1982 Anayasası'nın 5 yıl süreyle siyasi yasağı getirdiği politikacılar arasında yer aldı. 1983 yılında siyasal partilerin kurulmasına izin verilmesinden sonra "yasaklı olmalarına rağmen faaliyetlerini sürdürdüğü" gerekçesiyle bir grup önde gelen CHP'li ve AP'li politikacıyla birlikte Çanakkale Zincirbozan Askeri Tesisleri'nde 2. kez gözetim altına alındı. Siyasi yasaklı olmasına karşın 1984 yılında Sosyal Demokrasi Partisi'ne (SODEP) girdi; bu partinin Sosyaldemokrat Halkçı Parti'yle (SHP) birleşmesiyle SHP'li oldu. Eylül 1987'deki genel seçimlerde SHP'den Antalya milletvekili seçildi. SHP'de önce grup başkanvekilliği ardında da genel sekreterlik görevlerinde bulunan Baykal, Haziran 1988'de göreve başladığı genel sekreterlikten 10 Eylül 1990'da istifa etti. Bu dönemde demokratikleşme çabalarına ilişkin bir rapor hazırlattı (Temmuz 1990). SHP'de bu dönemden başlayarak olağan ve olağanüstü kurultaylarda Genel Başkan Erdal İnönü'nün üç defa karşısına çıktı ancak başarılı olmadı. Genel Sekreterlikten istifasından sonra SHP parti içi muhalefetinin önderi oldu. Deniz Baykal, Antalya milletvekili olarak Türkiye Avrupa Birliği Karma Parlamentolararası Komitesi eşbaşkanlığını yürüttü. Avrupa Konseyi Parlementerler Meclisi üyeliğine seçildi. TBMM Dışişleri Komisyon üyeliğinde bulundu. Temmuz 1992'de kapatılan siyasi partilerin açılmasına izin veren yasanın sağladığı imkânla 9 Eylül 1992 tarihinde toplanan CHP Kurultayında Genel Başkanlığa seçildi. 54 yaşında genel başkan oldu. 1994 yerel seçimlerine üç parça halinde (SHP, DSP, CHP) katılan sol partiler birleşme arayışlarına başladılar. DSP baştan olumsuz yanıt verdi. SHP bu karara olumlu yaklaştı. SHP ve CHP 18 Şubat 1995'te toplanan kurultayda birleşti. CHP Genel Başkanı Deniz Baykal bu kurultayda genel başkanlığa aday olmadı. 9 Eylül 1995 tarihinde birleşmeden sonra yapılan CHP Olağan Kurultayında genel başkanlığa seçildi. 30 Ekim 1995 tarihinde kurulan DYP-CHP koalisyon hükümetinde Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerini üslendi. Deniz Baykal, bir tek şartla kerhen bu koalisyonu kurdu, o da hemen erken seçim olması idi. Türkiye 24 Aralık 1995'te erken seçimlere gitti. 24 Aralık 1995 milletvekili genel seçimlerinde yeniden Antalya milletvekili oldu. Seçimleri takiben 53. Hükümetin (ANAP-DYP koalisyonu) kurulmasıyla Dışişleri Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı görevlerinden ayrıldı. 23 Mayıs 1998 tarihinde yapılan Cumhuriyet Halk Partisi 27.Olağan Kurultayında genel başkanlığa 3. kez seçildi. 18 Nisan 1999 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Deniz Baykal ilk kez seçim sonuçlarıyla parlamento dışında kaldılar. 22 Nisan 1999 tarihinde alınan seçim sonuçları nedeniyle istifa eden Baykal, 30 Eylül 2000 tarihinde Ankara'da toplanan Cumhuriyet Halk Partisi 11. Olağanüstü Kurultayında yeniden seçilerek üçüncü kez CHP Genel Başkanı oldu. 3 Kasım 2002 Türkiye genel seçimlerinde CHP %19,4 oyla 177 milletvekili kazanarak TBMM'ye girdi. Deniz Baykal Antalya milletvekili seçilmişti. Baykal, 22.Dönem TBMM'de Ana muhalefet partisi genel başkanı olarak görev yaptı. 2003 Ekim ayında 30.Kurultayda tekrar genel başkanlığa seçildi. 2004 Temmuz ayında muhaliflerden Mustafa Sarıgül'e karşı olağanüstü kurultayda güvenoyu aldı. 29 Ocak 2005'te yapılan CHP Olağanüstü Kurultayı'nda, rakibi Mustafa Sarıgül'ü yenerek genel başkanlık görevine devam etti. 19-20 Kasım'da toplanan 31. Olağan Kurultayda 1158 oyun tamamını alarak tekrar genel başkanlığa seçildi. 2007 seçimlerinden önce CHP'nin de içinde bulunduğu sol ittifakı, 22 Temmuz 2007'de yapılan Genel Seçimleri'nde %20,8 oy aldı. Deniz Baykal 26 Nisan 2008'de yapılan CHP 32. Olağan Kurultayı'nda 1231 delegeden 1021'inin oyunu alarak tekrar genel başkan seçildi. 10 Mayıs 2010 tarihinde genel başkanlık görevinden istifa ettiğini açıkladı. Deniz Baykal, 2011 ve Haziran 2015 genel seçimlerinde CHP'den Antalya milletvekili seçildi. 2015 genel seçimlerinden sonra meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla 23 Haziran 2015 günü 25. Dönemin ilk oturumunu açtı ve yeni TBMM Başkanı İsmet Yılmaz seçilene kadar Meclis Başkanlığına vekalet etti. 24 Haziran 2015 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi tarafından 30 Haziran 2015'te yapılan TBMM başkanlık seçimleri için TBMM başkan adayı olarak gösterildi.Seçimde 1. turda 125, 2. turda 128, 3. turda 129 ve 4. turda 182 oy alarak seçimi kaybetti. Son turdaki rakibi İsmet Yılmaz 258 oy ile 1. olup 26. TBMM Başkanı oldu.1 Kasım 2015 tarihinde yapılan erken seçimlerde CHP'den Antalya milletvekili seçildi. Yine bu seçimlerden sonra meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla yeni başkan seçilene kadar oturumları yönetti. 11 Şubat 2023'te Ankara'da vefat etti.